Cỗ quan họ

Nhân mấy ngày làng có hội, phía quan họ chủ có nhời mời nhóm quan họ khách sang chơi và được nhận lời. Bên quan họ chủ luyện tập ca hát, đóng góp tiền nong, sắm sửa mua thực phẩm làm cỗ. Họ chọn những chị em giỏi nấu nướng, chế biến các món ăn ngon đúng với tiêu chuẩn của trường phái ẩm thực Kinh Bắc. Đó là một trong bảy trường phái ẩm thực của cả nước. Trong nhà đã kê, xếp bàn ghế, tràng kỷ, giường ngăn nắp…

Trước hết là bên chủ mời khách ăn trầu, uống nước. Thường là trà ướp hương ngâu, hương sói. Có nhà chủ mời khách bằng trà Thái Nguyên.

Trà này tinh khiết người ơi
Mời người xơi nhấp cho em vừa lòng…

Sau đó, hai bên quan họ bắt đầu vào canh hát trao duyên sôi nổi. Họ ca ngợi nhau. Liền anh ca ngợi liền chị và ngược lại. Họ có với nhau những ước mơ hẹn hò, dặn dò…

Đến chừng 11-12 giờ đêm, quan họ chủ mời quan họ khách ăn cỗ. Bên quan họ chủ chia nhau ân cần mời các quan họ khách. Họ cười cười, nói nói, tay chắp, xuýt xoa. Liền anh mặc áo dài, khăn đóng. Liền chị thì mặc áo mớ ba mớ bảy xúng xính sắc màu. Các bộ xà tích bằng bạc xỉnh xoảng nhè nhẹ. Quan họ chủ xin mời: Xin mời quan họ khách uống chén rượu mừng xuân, mừng bạn…

Hai tay họ bưng chén rượu mời nhau: “Đôi tay nâng chén rượu đào… Xin người uống cạn… rượu trường sinh… rượu mừng”…

Bữa cỗ quan họ phải có rượu: rượu đào Quế Võ, rượu Thổ Hà… Nếu không thì chỉ là bữa cơm.

Mâm cỗ được dọn ra gọi là cỗ 3 tầng. Tầng 1 và tầng 2 ở trên, tầng 3 ở dưới cùng. Tầng 1 và tầng 2 là những món khô như nem, chả quế, giò, bánh nếp, bánh tẻ, xôi, thịt gà. Tầng ba là những món chính thức gồm 5 bát và 5 đĩa. Năm bát là: miến, măng, bóng, giả cầy, mực. Năm đĩa là: thịt gà luộc, thịt lợn, thịt bò xào, chim quay, nộm. Bên cạnh có thêm phạng cơm, nước suýt, nước chấm, rau thơm…

Khi mâm cỗ được đặt xuống, các cô bé giúp việc (các liền em) lấy những món khô ở tầng 1 và tầng 2 ra, gói lại thành 6 phần đều nhau bằng lá chuối hơ lửa và buộc bằng lạt giang. Những gói phần này sẽ biếu khách khi khách ra về. Khách sẽ mang gói phần thơm thảo đó về nhà mình. Người quan họ bảo:

Có nam có nữ mới nên xuân

Có xôi có chả mới nên phần…

Tầng 3 là để các vị khách đánh chén tại nhà chủ.

Sau tiệc mặn là mấy bát chè hoa cau, chè sen. Cỗ 3 tầng quan họ được xếp cao vút lên, kiểu tháp nhọn lại có thêm những dải giấy xanh đỏ trông rất đẹp mắt.

Trong bữa cỗ, mọi người ăn uống lịch sự, sang trọng. Mọi người tha hồ phát biểu và hát lên những câu mình thích. Họ hát để ca ngợi nhau. Anh Hai ca ngợi chị Ba, chị Tư. Chị Hai ca ngợi anh Ba, anh Tư… Họ khen những trổ hát ăn ý và những lời đối đáp khéo léo, thần tình.

Bữa cỗ thân tình được điểm bằng những ngọn nến bập bùng, lung linh. Qua đó các liền anh, liền chị mặt mày tươi như hoa. Những cặp mắt sáng ngời, lấp lánh nhìn vào nhau, say nhau. Và bữa cỗ gặp mặt đã trở nên thiêng liêng, mờ ảo, đầy tình bạn, tình yêu.

Điệu “giã bạn” đã cất lên… Đành lòng vậy ôi!… Kẻ Bắc người Nam… Nào ai có biết rằng tôi nhớ người! Quan họ trở ra về…

Quan họ chủ tiễn quan họ khách cho đến khi đi hết làng mình mới trở về… 

Bài sưu tập

» Tính biện chứng, linh hoạt trong lối ăn của người Việt